Irina Treń

Polskie ślady w Insterburgu

Denhoffowie i Insterburg

Prawdopodobnie położenie geograficzne Insterburga zawsze określało jego stosunki i związki z bliskimi, a także z dalszymi sąsiadami, i szczególnie z miastami polskimi. Spróbuję ukazać te związki na przykładach.

W jednym z numerów pisma „Bieriega Angrapy” zamieszczono przekład artykułu z niemieckiego czasopisma o kościele luterańskim w Insterburgu, opracowanym przez Giennadija Razumnego i Władimira Michejlisa. W artykule opisano historię tego wspaniałego miejsca w Insterburgu. Część artykułu poświęcona jest wystrojowi wewnętrznemu świątyni. Z artykułu dowiadujemy się, że w kościele znajdowały się płyty nagrobne znanych osób Insterburga.

Wśród nich wspomniany jest Friedrich Denhoff herbu Dzik, Wieprzowa Głowa – ze szlacheckiego rodu, hrabiowskiego i książęcego. Ten ród pochodzi z hrabstwa Mark w Westfalii, skąd rycerz Herman Denhoff przeniósł się w tysiąc trzysta dwudziestym roku do Kurlandii. Na początku siedemnastego wieku Denhoffowie zostali poddanymi króla polskiego. Jedna gałąź tego rodu w końcu dziewiętnastego wieku mieszkała w Kraju Północno-Zachodnim, to jest na Litwie i została wpisana do ksiąg szlachty guberni wileńskiej. Inna gałąź Denhoffów posiadała obywatelstwo pruskie i mieszkała w Prusach Wschodnich.

Denhoff (Doenhoff, Donhoff herbu Dzik, Wieprzowa Głowa) – polski herb szlachecki używany głównie przez rody wywodzące się z niemieckiej szlachty inflanckiej. Opis herbu: w srebrnym polu czarny łeb dzika obrócony w prawą heraldyczną stronę. W klejnocie dzik czarny wspięty w prawo, przeszyty dwiema włóczniami na skos, a ich groty ku górze zwrócone.

Friedrich Denhoff urodził się w tysiąc sześćsetnym roku. W wieku dwudziestu dziewięciu lat, w październiku tysiąc sześćset dwudziestego dziewiątego roku, ożenił się. Jego żoną została Anna Maria von Heyking. W odróżnieniu od męża jej daty urodzenia i śmierci są znane. Urodziła się dnia dziewiętnastego kwietnia tysiąc sześćset dwunastego. Zmarła dnia dwudziestego piątego stycznia tysiąc sześćset siedemdziesiątego pierwszego roku (przeżyła męża o dwadzieścia jeden lat).

Po roku od dnia ślubu u Friedricha i Anny urodziło się pierwsze dziecko. Następnie po urodzeniu się pięciu dziewczynek pojawił się na świat długo oczekiwany syn, spadkobierca Friedrich von Denhoff ( tysiąc sześćset czterdzieści trzy), ale przeżył on zaledwie kilka miesięcy.

Z panegiryku o nim dowiadujemy się o zasługach Friedricha Denhoffa. Był on szambelanem i dowódcą wojskowym u króla polskiego, starostą w Augustowie, dzierżawcą książęcego urzędu w Jurgaitschen, był właścicielem majątków Popelken i Bialla. Są różniące się wersje daty śmierci Friedricha Denhoffa, ponieważ figurują szósty i ósmy sierpnia tysiąc sześćset pięćdziesiatego roku

Polscy Żydzi w Insterburgu

Druga część artykułu poświęcona jest polskim Żydom, którzy mieszkali w Insterburgu przed drugą wojną światową i podczas wojny. Przede wszystkim wspomnę rodzinę Finke. Ojciec rodziny, Arthur Finke, pochodził z Mysłowic, a urodził się w kwietniu tysiąc osiemset osiemdziesiątego ósmego roku.

Jego żona Joanna była młodsza o siedem lat. Urodziła się w Siemianowicach. Do Insterburga przyjechała z matką Hedwig Borinską i ojcem Benno Markewitzem. W Insterburgu Joanna uczyła dzieci gminy żydowskiej gry na fortepianie.

Synowie Finke urodzili się w Insterburgu. Byli to Heinz Wolfgang i Ernst Rudi. W czerwcu tysiąc dziewięćset trzydziestego dziewiątego roku starszego syna rodzice wysłali z paszportem dziecięcym przez Konigsberg i Berlin do Anglii. Dzięki temu Heinz Finke przeżył Holokaust. Pozostali członkowie rodziny Finke, włącznie z Ernstem, latem tysiąc dziewięćset czterdziestego drugiego roku zostali z Insteburga deportowani. Rodzice Joanny Finke również znaleźli się w obozie śmierci i zginęli.

W getcie warszawskim znalazł się mieszkaniec Insterburga Otto Wilhelm Finke.

W Łodzi urodził się Yekhiel Eckstein. Wojna zastała go w Insterburgu. Jego los również okazał się tragiczny. Jak poinformowała nas jego córka, Eckstein zginął w obozie śmierci.

W Oświęcimiu poniósł śmierć mieszkaniec Insterburga Eduard Ofsijowitz.

Jego żona Hilda Ofsijowitz, z domu Margolis, przyjechała do Insterburga ze Żnina. Według księgi adresowej z tysiąc dziewięćset dziewiętnastego roku rodzina Ofsijowitz mieszkała przy Wiechertstrasse jedenaście.

Przy Hindenburgstrasse 8 mieszkała Agnes Arnsdorf. Ona się urodziła w Gołdapie w grudniu tysiąc osiemset sześćdziesiątego ósmego roku. Latem tysiąc dziewięćset czterdziestego drugiego roku siedemdziesięcio cztero -letnią kobietę wysłano transportem do Konigsbergu a stamtąd do Teresina w Czechach, gdzie dwudziestego trzeciego listopada tysiąc dziewięćset czterdziestego drugiego roku została zabita.

Nieco wcześniej w Teresinie, w Czechach, zginął też inny mieszkaniec Insterburga – siedemdziesięcio ośmio –letni Josef Israel Wilkowski. Urodził się on w Suwałkach dwudziestego ósmego maja tysiąc osiemset sześćdziesiątego czwartego roku. W Insterburgu mieszkał przy Kochstrasse piętnaście i był właścicielem sklepu z instrumentami muzycznymi.

Trzydziestego września tysiąc dziewięćset czterdziestego drugiego roku w Oświęcimiu zginęła Annie Hosch, urodzona w Poznaniu, mieszkanka Insterburga. Nieco dłużej przeżyli i zginęli w marcu tysiąc dziewięćset czterdziestego trzeciego roku jej krewni Isidor i Erna Hosch.

Drugiego marca tysiąc dziewięćset czterdziestego trzeciego roku w Oświęcimiu zginęli Ella i Albert Markusowie.

Nie wiadomo dokąd zostali deportowani z Insterburga Rosa Kador, urodzona w Gdańsku. W Oświęcimiu w tysiąc dziewięćset czterdziestego czwartego roku zakończyli swą ziemską wędrówkę Selma i Maks Riese.

Na przykładzie wymienionych tu rodzin widzimy, że w ciągu kilku wieków były dość bliskie związki między wschodniopruskim miastem Insterburgiem i miastami polskimi. Pośród polskich rodzin, mieszkających w Insterburgu, byli tak znakomici ludzie, jak Denhoffowie, ale też i przedstawiciele innych warstw społecznych. Wszyscy oni wnieśli poważny wkład w rozwój Insterburga.