Irina Treń

Muzycy i życie muzyczne w Insterburgu na początku XX wieku

Jak pisze jeden z dawnych mieszkańców Insterburga, AudlingFolland, „ …w Insterburgu w okresie między pierwszą wojną światową a przejęciem władzy w Niemczech przez narodowych socjalistów istniała na wysokim poziomie atmosfera artystyczna i pojawiały się nowe impulsy w muzyce i w innych sztukach, i stąd rozpowszechniały się na całą prowincję do Prus Wschodnich”. Faktycznie, Insterburg od początku XX wieku stał się miastem o wysokiej kulturze artystycznej i przede wszystkim muzycznej, czemu przyczynili się mieszkający tu muzycy i organizatorzy życia muzycznego w tym mieście.

Już w końcu XIX wieku muzycy Insterburga w Prusach Wschodnich zdołali osiągnąć poważne sukcesy. Jednym z nich był Friedrich Ferdinand Brissler (1818-1893). Urodził się on w Insterburgu, studia muzyczne ukończył w Akademii Muzycznej w Berlinie i następnie w ciągu kilkunastu lat pracował jako wykładowca muzyki Konserwatorium imienia J. Sterna w Berlinie.Znany był także jako zdolny pianista.

W Berlinie działał jako pianista, pedagog i kompozytor litewskiego pochodzenia Max Laurischkus, urodzony w 1876 roku w Insterburgu. Laurischkus ukończył Wyższą Szkołę Muzyczną w Berlinie i tam pozostał. Zmarł w 1929 roku

W Insterburgu w 1855 roku urodziła się śpiewaczka operowa ThereseMalten z domu Müller. Występowała w wielu teatrach opery i baletu, m.in. w Dreźnie, Londynie i w Petersburgu, w końcu XIX wieku została członkiem dworu saksońskiego w Dreźnie. Zmarła w 1930 roku w ZschierenbeiDresden, czyli w Dreźnie w Saksonii.

W 1896 roku dyrektorem muzycznym miasta Insterburga został dyrygent i kompozytor Max Gulbins, urodzony w 1862 roku w Kumetschen, obecnie Kumiecie koło Gołdapi. Do Insterburga przyjechał z Stallupönen (Stołupiany), gdzie pracował na stanowisku dyrektora muzycznego. Gulbins studiował muzykę w Szkole Muzycznej w Berlinie pod kierunkiem Heinricha von Herzogenberga i Friedricha Kiela. W 1900 roku opuścił Insterburg i został kantorem w Elblągu, zaś w 1908 roku zatrudniono go w charakterze organisty i kantora w kościele św. Elżbiety we Wrocławiu. W 1917 roku Gulbins otrzymał tytuł profesora.

W Insterburgu działał też uzdolniony muzyk Franz Notz (1867-?). Urodził się on w pobliżu Sttugartu w rodzinie dyrektora szkoły muzycznej. Uczył się muzyki w latach 1888-1990 w Konserwatorium w Stuttgarcie i w 1892 w Konserwatorium J. Sterna w Berlinie. Po ukończeniu studiów w latach 1895-1897 pracował jako skrzypek w orkiestrze symfonicznej w Monachium, następnie wrócił do Stuttgartu, gzie został wykładowcą w Instytucie Muzycznym. Od 1901 roku Franz Notz kierował Towarzystwem Śpiewaczym. Następnie w latach 1911-1914 był kierownikiem Męskiego Towarzystwa Śpiewaczego w Królewcu. W 1916 roku przeniósł się do Insterburga, gdzie z początku pracował jako nauczyciel muzyki w tamtejszym gimnazjum, a po roku został dyrektorem muzycznym miasta. Ponadto był w Insterburgu organizatorem życia muzycznego: kierował Towarzystwem Oratoryjnym i organizował występy członków tego towarzystwa na różnych festiwalach muzycznych.

Jednym z bardziej utalentowanych członków Towarzystwa Oratoryjnego był Arthur Rodhe, urodzony w 1893 roku w Instwrburgu. Był posiadaczem wspaniałego głosu, śpiewał barytonem. Śpiewu uczył się u Friedy Koch, a pianistka Berta Schulemann uczyła go gry na fortepianie. Arthur Rhode występował w Insterburgu na wielu koncertach i kościelnych uroczystościach, aktywnie uczestniczył w życiu kulturalnym i muzycznym rodzinnego miasta. W 1914 roku wybuchła wielka wojna światowa i Arthur Rhode został zmobilizowany i wysłany na front. Wiosną 1915 roku jako żołnierz niemiecki pod Wilnem dostał się do niewoli rosyjskiej. I dopiero po siedmiu latach, po zwolnieniu go z niewoli i po „odysei” w Syberii, po Dalekim Wschodzie, Chinach i Europie Zachodniej wróci do Insterburga. Podczas tułaczki nie utracił pasji śpiewania i wkrótce w Insterburgu został jednym z kierowników Towarzystwa Oratoryjnego, gdzie śpiewał w chórze, często jako solista. Tutaj, w Insterburgu, poznał śpiewaczkę IlseFröhlich, która została jego małżonką. Z Ilse śpiewał w duecie arie i opery, m.in. w Czarodziejskim flecie Wolfganga Amadeusza Mozarta. Małżeństwo Rhode w latach 20-tych XX wieku występowało nie tylko w Insterburgu, ale i w innych miastach Prus Wschodnich. Arthur Rhode organizował też życie muzyczne w rodzinnym mieście, sprowadzał do Insterburga znanych niemieckich muzyków. Gościnnie występowali tu pianiści i kompozytorzy Bruno Walter (1871-1962), Wilhelm Kempff (1895-1991), pianistka Elly Ney (1882-1968).

Z Insterburga pochodzą dwaj znani muzycy o tym samym nazwisku Wiemer- Gerhard Wiemer i Kurt Wiemer. Gerhard Wiemer urodził się 4 maja 1902 roku w Insterburgu. Z początku uczył się gry na fortepianie u Berty Schulemann, następnie wyjechał do Królewca, gdzie był uczniem znanego pianisty Rudolfa Winklera (1889-1970). Później studiował muzykę w Państwowej Szkole Muzycznej w Berlinie i w Pruskiej Akademii Sztuki. Po powrocie do Insterburga przez wiele lat kierował Towarzystwem Oratoryjnym. W Insterburgu był postacią znaną jako organizator życia muzycznego i pianista, ponieważ wielokrotnie dawał koncerty w teatrze miejskim „Schtadthalle”. Ponadto G. Wiemer występował w rozgłośni radia królewieckiego i gościnnie w wielu miastach Prus Wschodnich.

Kurt Wiemer urodził się 5 września 1903 roku w Insterburgu. Był młodzieńcem uzdolnionym muzycznie.W wieku 16 lat napisał pierwszy swój utwór muzyczny, w latach późniejszych tworzył sonaty i koncerty na fortepian. W 1934 roku zakończył twórczość muzyczną i zajął się nauką. W Lipsku studiował medycynę, w 1928 roku obronił pracę doktorską i otrzymał stopień doktora nauk medycznych. Po drugiej wojnie światowej zajął się wynalazkami w urządzeniach medycznych. Zmarł w 1985 roku.

Pisząc o muzykach związanych z Insterburgiem należy wspomnieć kompozytora Wernera Richarda Heymanna (1896-1961), urodzonego w Królewcu, który w 1916 roku pojął za żonę Liselotte Schumacher z Insterburga, a zatem na pewno nie raz przebywał w tym mieście, lecz i koncertował. Warto wspomnieć, że Heymann jest autorem muzyki do filmu George’a JacobyBomby nad Monte Carlo, a Liselotte Schumacher była montażystką tego filmu.

W 1917 roku w Nowym Jorku Narodowe Towarzystwo Muzyczne wydało Słownik muzyków, w którym są informacje o organiście i nauczycielu muzyki i śpiewu w Insterburgu Richardzie Fricke (1877-1957). Ten muzyk tworzył muzykę dla chórów męskich, strunowego kwartetu, na fortepian i organy. Przeżył długie życie tworząc utwory muzyczne i zmarł 20 sierpnia 1957 roku.

W Insterburgu rozpoczął działalność muzyczną także organista Werner Buschnakowski (1910-1995). Gdy miał 14 lat, to jest w 1924 roku, został zastępcą organisty kościoła Marcina Lutra w InsterburguSchönne, który często wspólnie z Wernerem koncertował, gdzie Bushnakowski występował jako solista i akompaniator. Ponadto Werner był etatowym organistą w kościele luterańskim w Karalene pod Insterburgiem.

Należy też wspomnieć, że do drugiej wojny światowej w Insterburgu mieszkała i działała jako pianistka Johanna Finke. Uczyła dzieci gry na fortepianie. Los stał się dla niej okrutny, w 1942 roku jako Żydówka z pochodzenia wraz z innymi mieszkańcami pochodzenia żydowskiego została deportowana z Insterburga do jednego z obozów zagłady i tam zginęła.

Ważnym wydarzeniem w życiu muzycznym Insterburga były obchody 100 rocznicy działalności Seminarium Nauczycielskiego w Karalene. Święto to trwało od 26 do 28 września 1911 roku. Pierwszego dnia w sali zamku insterburskiego wystąpiły chóry z kilku miast Prus Wschodnich. W drugim dniu wystąpił chór Seminarium i był koncert Felixa Mendelssohna w wykonaniu uczniów wspólnie z orkiestrą garnizonu wojskowego. W dniu 28 września odbył się koncert kapeli uczniowskiej, wystąpił chór męski i szkolna orkiestra. Warto wspomnieć, że Seminarium Nauczycielskie w Karalenie działało do 1926 roku, kiedy to po 115 latach zostało zamknięte.

Insterburg do wybuchu drugiej wojny światowej był w Prusach Wschodnich miastem dobrze rozwiniętym muzycznie. Tutaj mieszkali i pracowali mistrzowie wykonujący organy. Istniało kilka znanych magazynów z instrumentami muzycznymi. W książce adresowej Insterburga na rok 1920 można przeczytać reklamę magazynu „Pianoforte” J. Wilkowskiego przy ulicy Königsbergstrasse 15. Przy ulicy Wilhelmstrasse działał magazyn instrumentów muzycznych Otto Schefflera. Ponadto istniał „Muzyczny dom” Paula Knabe przy Obermüllerstrasse 1, gdzie, jak podaje reklama, każdy miłośnik muzyki mógł znaleźć wszystkie instrumenty, nuty i inne przedmioty muzyczne.

Bogate życie muzyczne Insterburga przerwała druga wojna światowa, a po jej zakończeniu niemieccy muzycy, którzy przetrwali wojnę, zmuszeni zostali na zawsze opuścić to przyjazne muzyce miasto.

ranz Notz kierował Towarzystwem Śpiewaczym. Następnie w latach 1911-1914 był kierownikiem Męskiego Towarzystwa Śpiewaczego w Królewcu. W 1916 roku przeniósł się do Insterburga, gdzie z początku pracował jako nauczyciel muzyki w tamtejszym gimnazjum, a po roku został dyrektorem muzycznym miasta. Ponadto był w Insterburgu organizatorem życia muzycznego: kierował Towarzystwem Oratoryjnym i organizował występy członków tego towarzystwa na różnych festiwalach muzycznych.

Jednym z bardziej utalentowanych członków Towarzystwa Oratoryjnego był Arthur Rodhe, urodzony w 1893 roku w Instwrburgu. Był posiadaczem wspaniałego głosu, śpiewał barytonem. Śpiewu uczył się u Friedy Koch, a pianistka Berta Schulemann uczyła go gry na fortepianie. Arthur Rhode występował w Insterburgu na wielu koncertach i kościelnych uroczystościach, aktywnie uczestniczył w życiu kulturalnym i muzycznym rodzinnego miasta. W 1914 roku wybuchła wielka wojna światowa i Arthur Rhode został zmobilizowany i wysłany na front. Wiosną 1915 roku jako żołnierz niemiecki pod Wilnem dostał się do niewoli rosyjskiej. I dopiero po siedmiu latach, po zwolnieniu go z niewoli i po „odysei” w Syberii, po Dalekim Wschodzie, Chinach i Europie Zachodniej wróci do Insterburga. Podczas tułaczki nie utracił pasji śpiewania i wkrótce w Insterburgu został jednym z kierowników Towarzystwa Oratoryjnego, gdzie śpiewał w chórze, często jako solista. Tutaj, w Insterburgu, poznał śpiewaczkę IlseFröhlich, która została jego małżonką. Z Ilse śpiewał w duecie arie i opery, m.in. w Czarodziejskim flecie Wolfganga Amadeusza Mozarta. Małżeństwo Rhode w latach 20-tych XX wieku występowało nie tylko w Insterburgu, ale i w innych miastach Prus Wschodnich. Arthur Rhode organizował też życie muzyczne w rodzinnym mieście, sprowadzał do Insterburga znanych niemieckich muzyków. Gościnnie występowali tu pianiści i kompozytorzy Bruno Walter (1871-1962), Wilhelm Kempff (1895-1991), pianistka Elly Ney (1882-1968).

Z Insterburga pochodzą dwaj znani muzycy o tym samym nazwisku Wiemer- Gerhard Wiemer i Kurt Wiemer. Gerhard Wiemer urodził się 4 maja 1902 roku w Insterburgu. Z początku uczył się gry na fortepianie u Berty Schulemann, następnie wyjechał do Królewca, gdzie był uczniem znanego pianisty Rudolfa Winklera (1889-1970). Później studiował muzykę w Państwowej Szkole Muzycznej w Berlinie i w Pruskiej Akademii Sztuki. Po powrocie do Insterburga przez wiele lat kierował Towarzystwem Oratoryjnym. W Insterburgu był postacią znaną jako organizator życia muzycznego i pianista, ponieważ wielokrotnie dawał koncerty w teatrze miejskim „Schtadthalle”. Ponadto G. Wiemer występował w rozgłośni radia królewieckiego i gościnnie w wielu miastach Prus Wschodnich.

Kurt Wiemer urodził się 5 września 1903 roku w Insterburgu. Był młodzieńcem uzdolnionym muzycznie.W wieku 16 lat napisał pierwszy swój utwór muzyczny, w latach późniejszych tworzył sonaty i koncerty na fortepian. W 1934 roku zakończył twórczość muzyczną i zajął się nauką. W Lipsku studiował medycynę, w 1928 roku obronił pracę doktorską i otrzymał stopień doktora nauk medycznych. Po drugiej wojnie światowej zajął się wynalazkami w urządzeniach medycznych. Zmarł w 1985 roku.

Pisząc o muzykach związanych z Insterburgiem należy wspomnieć kompozytora Wernera Richarda Heymanna (1896-1961), urodzonego w Królewcu, który w 1916 roku pojął za żonę Liselotte Schumacher z Insterburga, a zatem na pewno nie raz przebywał w tym mieście, lecz i koncertował. Warto wspomnieć, że Heymann jest autorem muzyki do filmu George’a JacobyBomby nad Monte Carlo, a Liselotte Schumacher była montażystką tego filmu.

W 1917 roku w Nowym Jorku Narodowe Towarzystwo Muzyczne wydało Słownik muzyków, w którym są informacje o organiście i nauczycielu muzyki i śpiewu w Insterburgu Richardzie Fricke (1877-1957). Ten muzyk tworzył muzykę dla chórów męskich, strunowego kwartetu, na fortepian i organy. Przeżył długie życie tworząc utwory muzyczne i zmarł 20 sierpnia 1957 roku.

W Insterburgu rozpoczął działalność muzyczną także organista Werner Buschnakowski (1910-1995). Gdy miał 14 lat, to jest w 1924 roku, został zastępcą organisty kościoła Marcina Lutra w InsterburguSchönne, który często wspólnie z Wernerem koncertował, gdzie Bushnakowski występował jako solista i akompaniator. Ponadto Werner był etatowym organistą w kościele luterańskim w Karalene pod Insterburgiem.

Należy też wspomnieć, że do drugiej wojny światowej w Insterburgu mieszkała i działała jako pianistka Johanna Finke. Uczyła dzieci gry na fortepianie. Los stał się dla niej okrutny, w 1942 roku jako Żydówka z pochodzenia wraz z innymi mieszkańcami pochodzenia żydowskiego została deportowana z Insterburga do jednego z obozów zagłady i tam zginęła.

Ważnym wydarzeniem w życiu muzycznym Insterburga były obchody 100 rocznicy działalności Seminarium Nauczycielskiego w Karalene. Święto to trwało od 26 do 28 września 1911 roku. Pierwszego dnia w sali zamku insterburskiego wystąpiły chóry z kilku miast Prus Wschodnich. W drugim dniu wystąpił chór Seminarium i był koncert Felixa Mendelssohna w wykonaniu uczniów wspólnie z orkiestrą garnizonu wojskowego. W dniu 28 września odbył się koncert kapeli uczniowskiej, wystąpił chór męski i szkolna orkiestra. Warto wspomnieć, że Seminarium Nauczycielskie w Karalenie działało do 1926 roku, kiedy to po 115 latach zostało zamknięte.

Insterburg do wybuchu drugiej wojny światowej był w Prusach Wschodnich miastem dobrze rozwiniętym muzycznie. Tutaj mieszkali i pracowali mistrzowie wykonujący organy. Istniało kilka znanych magazynów z instrumentami muzycznymi. W książce adresowej Insterburga na rok 1920 można przeczytać reklamę magazynu „Pianoforte” J. Wilkowskiego przy ulicy Königsbergstrasse 15. Przy ulicy Wilhelmstrasse działał magazyn instrumentów muzycznych Otto Schefflera. Ponadto istniał „Muzyczny dom” Paula Knabe przy Obermüllerstrasse 1, gdzie, jak podaje reklama, każdy miłośnik muzyki mógł znaleźć wszystkie instrumenty, nuty i inne przedmioty muzyczne.

Bogate życie muzyczne Insterburga przerwała druga wojna światowa, a po jej zakończeniu niemieccy muzycy, którzy przetrwali wojnę, zmuszeni zostali na zawsze opuścić to przyjazne muzyce miasto.